Biuro Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców zainterweniowało w sprawie dopuszczalności oferowania usług tzw. medycyny komplementarnej.
Link do aktualności na temat tej interwencji:
Poniżej publikujemy wywiad z dr n. pr. Markiem Wochem Zastępcą Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, który ukazał się 30 listopada 2023 r. w portalu www.rynekzdrowia.pl
(link do oryginalnego tekstu: https://www.rynekzdrowia.pl/prawo/spor-o-medycyne-komplementarna-zastepca-rzecznika-msp-bronimy-placowek-nie-szarlatanow,252585,2.html?fbclid=IwAR071Pj65xDG7y4N9SVABq_cAu9Q8ebldOv07oC1vfQ_Iad0dJldL88ERxs)
Jakub Styczyński, Rynek Zdrowia: Co skłoniło Rzecznika MSP do interwencji w sprawie medycyny komplementarnej? Czy trafiały do Pana skargi na działania Rzecznika Praw Pacjenta? Czyje to były skargi i w jakiej formie?
Dr n. pr. Marek Woch, Zastępca Rzecznika MŚP: Do Biura Rzecznika MŚP wpłynęły wnioski o interwencję w sprawie dwóch konkretnych postępowań wszczętych przez Rzecznika Praw Pacjenta przeciwko przedsiębiorcom prowadzącym działalność leczniczą. Trzeba tutaj wyraźnie zaznaczyć, że chodzi o przedsiębiorców zarejestrowanych w rejestrze podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Świadczenia zdrowotne w placówkach prowadzonych przez tych przedsiębiorców są udzielane przez lekarzy, a więc przez osoby posiadające odpowiednie kompetencje. Interwencja Rzecznika MŚP dotyczy właśnie tego typu działalności, w związku z czym nieporozumieniem są jakiekolwiek próby łączenia tej interwencji z kwestią terapii czy preparatów oferowanych przez osoby bez wykształcenia medycznego lub podmioty, które w ogóle nie wykonują działalności leczniczej.
Podjęte przez Rzecznika MŚP interwencje procesowe mają na celu ochronę praw przedsiębiorców jako stron postępowań wszczynanych przez organ administracyjny, jakim jest Rzecznik Praw Pacjenta. Analiza zgromadzonych materiałów prowadzi niestety do wniosku, że przedmiotowe postępowania są inicjowane w oparciu o dokonaną w sposób nieuprawniony wykładnię prawotwórczą prowadzącą do ograniczenia konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej. Organ prowadzi przy tym postępowanie dowodowe w sposób nieobiektywny i wybiórczy, korzystając chętnie tylko z materiałów zawierających argumenty zgodne z przyjętym z góry założeniem o niezgodności stosowania spornych metod leczniczych ze stanem aktualnej wiedzy medycznej. Interwencja Rzecznika MŚP ma na celu zapewnienie poszanowania praw przedsiębiorców prowadzących działalność leczniczą, w tym wolności gospodarczej oraz prawa do rzetelnego postępowania dowodowego.
Do Biura Rzecznika MŚP wpłynęła ponadto grupa mających bardziej generalny charakter zgłoszeń dokonanych przez innych przedsiębiorców z branży medycznej, którzy zwrócili się do Rzecznika MŚP z wnioskami o interwencję w sprawie utrudnień związanych z wydaniem w 2021 r. przez Naczelną Radę Lekarską stanowiska[1] w sprawie stosowania lecznictwie onkologicznym bezwartościowych lub szkodliwych metod leczenia. W tych sprawach wnioskodawcy wskazywali, że przedmiotowe stanowisko jest wykorzystywane w praktyce jako podstawa wszczynania postępowań przeciwko przedsiębiorcom prowadzącym działalność leczniczą, mimo że stanowisko to nie jest źródłem prawa, a jedynie opinią organu samorządu lekarskiego.
O społecznej doniosłości problematyki dopuszczalności stosowania metod z zakresu medycyny komplementarnej świadczą m.in. podejmowane w tym zakresie interwencje poselskie. W odpowiedzi na interpelację[2] Pana posła Zbigniewa Girzyńskiego w sprawie ww. stanowiska Naczelnej Rady Lekarskiej Ministerstwo Zdrowia powołało się na stanowisko Konsultanta Krajowego w dziedzinie onkologii klinicznej Pana prof. dr hab. Macieja Krzakowskiego, który wyjaśnił, że „intencją Naczelnej Izby Lekarskiej było zapobieganie zjawisku wykorzystywania metod o nieudowodnionej wartości zamiast właściwego leczenia konwencjonalnego”. Konsultant Krajowy nie wykluczył natomiast co do zasady możliwości stosowania metod z zakresu medycyny komplementarnej w sposób uzupełniający, lecz wskazał jedynie, że „korzystanie z metod niekonwencjonalnych komplementarnie wobec standardowego leczenia powinno być zawsze uzgodnione z lekarzami, którzy są specjalistami w określonej dziedzinie medycyny”.
Sprawy, w których interweniował Rzecznik MŚP dotyczą właśnie działalności leczniczej w ramach których metody z zakresu medycyny komplementarnej są stosowane w sposób uzupełniający do konwencjonalnych terapii oraz pod nadzorem lekarza, a zatem osoby posiadającej kompetencje potrzebne do zapewnienia, że stosowanie tych metod nie doprowadzi do narażenia zdrowia pacjenta na szkodę.
W jednej ze spraw, w które zaangażował się Rzecznik MŚP, interweniowała ponadto grupa posłów Sejmu RP, którzy w skierowanym do Rzecznika Praw Pacjenta piśmie wyrazili zaniepokojenie możliwością ograniczenia pacjentom onkologicznym dostępu do leczenia zintegrowanego w Polsce, mimo że zdaniem dużej grupy pacjentów takie leczenie pomaga im w istotny sposób. Zwrócono przy tym uwagę, że takie leczenie jest dostępne w innych państwach, chociażby w Niemczech, a zainteresowani nim pacjenci nie powinni być zmuszani do tzw. turystyki medycznej.
Przemilczenie przez Rzecznika Praw Pacjenta okoliczności stosowania spornych metod leczniczych za granicą jest niezrozumiałe. Podmioty lecznicze działające w Niemczech czy innych krajach powinny działać przecież w oparciu o taką samą wiedzę medyczną, jak podmioty działające w Polsce. Oczywiście sam fakt oferowania spornych metod za granicą nie świadczy o prawidłowości ich stosowania, jednak organ powinien podjąć się wyjaśnienia, dlaczego prowadzenie takich terapii przez lekarzy jest dopuszczalne w Niemczech, ale już nie powinno być dopuszczalne w Polsce.
Pana zdaniem RPP nadużył swojej kompetencji poprzez brak udowodnienia szkodliwości usług z zakresu medycyny komplementarnej. Ale przepisy są jasne – RPP może interweniować, gdy placówki medyczne działające na rynku regulowanym stosują terapie niezgodne z medycyną opartą na dowodach (gdzie słabe lub łatwo podważalne dowody z wątpliwych źródeł są niewystarczające). W swojej praktyce wspiera się opiniami konsultantów krajowych w danej dziedzinie medycyny.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy[3] z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej. Zgodnie zaś z art. 59 ust. 1 i 2 powołanej ustawy zakazane jest stosowanie przez podmioty lecznicze praktyk mających na celu ograniczenie praw pacjentów.
W sprawach, w których interweniował Rzecznik MŚP przedmiotem sporu jest udzielanie świadczenia zdrowotnego na podstawie decyzji lekarza podjętej w oparciu o wyniki badań opublikowanych w literaturze naukowej z dziedziny medycyny[4], wskazujących na bezpieczny i potencjalnie skuteczny charakter tego świadczenia. Co więcej, przedmiotowe metody są jednoznacznie udostępnianie zainteresowanym pacjentom jako metody o charakterze uzupełniającym do prowadzonego równolegle leczenia konwencjonalnego i nie mają na celu zaburzenia przebiegu takiego leczenia. Czy w takiej sytuacji można mówić o jakimkolwiek realnym ograniczeniu praw pacjenta?
Można nawet stwierdzić, że to przedstawiona przez Rzecznika Praw Pacjenta interpretacja prowadzi do ograniczenia praw pacjentów, poprzez odebranie im możliwości wykorzystania wszelkich dostępnych (i jednocześnie bezpiecznych) środków ratowania ich zdrowia. Decyzja o skorzystaniu lub nieskorzystaniu z takich terapii powinna należeć do pacjenta, a nie do organu administracji publicznej.
Przepisy rzeczywiście są jasne. Zgodnie z art. 22 Konstytucji RP[5] ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Przepis art. 8 Prawa przedsiębiorców[6] stanowi, że przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania, z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa.
Zaprezentowana przez Rzecznika Praw Pacjenta jest przykładem dokonanej w sposób nieuprawniony wykładni o charakterze prawotwórczym. Norm o charakterze restrykcyjnym nie należy interpretować w sposób rozszerzający. Zakaz prowadzenia działalności określonego rodzaju musi wyraźnie wynikać z przepisu ustawy, a nie tylko z przyjętej przez urzędnika interpretacji normy o charakterze ogólnym. Co więcej, nawet jeśli wobec danej normy prawnej pozostają wątpliwości co do jej treści, to zgodnie z zasadą przyjaznej interpretacji przepisów wątpliwości te należy rozstrzygać na korzyść przedsiębiorcy.
Odnosząc się do kwestii wspierania się opiniami konsultantów w ochronie zdrowie należy wyjaśnić, że w sprawach, w które zaangażował się Rzecznik MŚP, Rzecznik Praw Pacjenta powołuje się na lakoniczne, jedno lub kilkustronicowe opinie konsultantów wojewódzkich, które sporządzono bez uzasadnienia pozwalającego na weryfikację przedstawionych w tych dokumentach wniosków.
Przedsiębiorcy, a także biorące udział w postępowaniu organizacje społeczne, przedstawili Rzecznikowi Praw Pacjenta szereg ekspertyz i materiałów w celu wykazania prawidłowości stosowania spornych metod leczniczych w świetle wskazań aktualnej wiedzy medycznej. Rzecznik Praw Pacjenta nie rozpatrzył tych materiałów w sposób wszechstronny i obiektywny, a w niektórych przypadkach wchodził nawet w merytoryczną polemikę z twierdzeniami ekspertów, które nie pasowały do przyjętych przez organ założeń. W prawidłowo prowadzonym postępowaniu wątpliwości zaistniałe na tle zgromadzonego materiału dowodowego w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych powinny być wyjaśnione przy pomocy biegłych, a nie poprzez odrzucanie dowodów niepasujących do przyjętej przez organ koncepcji.
Pierwsze postępowanie Rzecznika Praw Pacjenta, do którego włączył się Rzecznik MŚP toczy się już od 2021 r. W toku tego postępowania Rzecznik MŚP zwracał organowi uwagę na potrzebę uwzględnienia praw strony postępowania jako przedsiębiorcy. Rzecznik MŚP wnosił także o przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego w celu ustosunkowania się do merytorycznych zastrzeżeń, które podmiot leczniczy oraz zaangażowane w sprawę organizacje społeczne zgłosiły wobec przedstawionych przez Rzecznika Praw Pacjenta dowodów.
W związku z nieuwzględnieniem powyższych uwag przez organ Rzecznik MŚP stwierdził, że w sprawie doszło do naruszenia praw przedsiębiorcy, co uzasadniało wniesienie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na wydaną przez Rzecznika Praw Pacjenta decyzję o nakazaniu jednemu z przedsiębiorców zaniechania stosowania spornych metod leczniczych w prowadzonej działalności.
Niedawno Ministerstwo Zdrowia czytelnie sygnalizowało, że jest przeciwne stosowaniu metody ILADS w leczeniu boreliozy odkleszczowej – to praktyka, której stosowania ostatnio zakazał RPP. Czy MZ bezpodstawnie działalność gospodarczą zdaniem Rzecznika MSP?
Charakter interwencji Rzecznika MŚP nie powinien być opacznie zrozumiany. Celem omawianej interwencji jest zapewnienie, że nieprecyzyjne regulacje o charakterze administracyjnoprawnym nie będą interpretowane uznaniowo na niekorzyść przedsiębiorców, a wszczynane wobec przedsiębiorców postępowania będą prowadzone w sposób rzetelny i obiektywny.
Rzecznik MŚP, tak samo jak Rzecznik Praw Pacjenta, nie posiada natomiast kompetencji pozwalających na ocenę zasadności stosowania określonych metod leczniczych pod względem medycznym. W tym zakresie należy opierać się na wiedzy biegłych. Jeżeli w danej sprawie zgromadzono ekspertyzy prowadzące do odmiennych wniosków, to organ powinien zasięgnąć opinii biegłego w celu wyjaśnienia zaistniałych na tym tle rozbieżności, a nie samodzielnie dokonywać ustaleń na podstawie tylko tych dowodów, które pasują do przyjętych przez organ założeń.
Środowisko medyczne negatywnie przyjęło pana interwencję w obronie medycyny komplementarnej. Mówią o bronieniu szarlatanerii.
Przedstawianie interwencji Rzecznika MŚP w ten sposób to manipulacja, a w najlepszym wypadku nieporozumienie. Sprawy, w których interweniował Rzecznik MŚP nie powinny być przedstawiane w jednej grupie ze sprawami oferowania przez osoby bez wykształcenia medycznego różnych terapii nieznajdujących jakiegokolwiek oparcia w świetle dostępnych wyników badań naukowych, czy też sprawami nakłaniania pacjentów do korzystania z tego typu terapii zamiast konwencjonalnych metod leczniczych.
Rzecznik MŚP interweniował w sprawie dopuszczalności stosowania bezpiecznych metod z zakresu medycyny komplementarnej w placówkach prowadzonych przez przedsiębiorców wykonujących działalność leczniczą zgodnie z obowiązującymi regulacjami, przy udziale osób uprawnionych do wykonywania zawodu lekarza oraz w oparciu o wyniki badań publikowanych w literaturze naukowej.
Przedsiębiorcom, którzy zgłosili się o pomoc do Rzecznika MŚP nie zarzuca się, że stosowane przez nich metody są szkodliwe dla zdrowia pacjentów. Spór sprowadza się do oceny dopuszczalności stosowania metod, które – w ocenie Rzecznika Praw Pacjenta – są jedynie potencjalnie skuteczne, tzn. ich skuteczności nie potwierdzono w ustalony przez organ sposób. Nie należy także zapominać, że sporne metody są stosowane w sposób komplementarny, a zatem nie mają one na celu zastąpienia ani jakiegokolwiek zaburzenia przebiegu konwencjonalnego leczenia. Ich celem jest jedynie uzupełnienie tego leczenia. Pacjent jest przy tym informowany o komplementarnym charakterze oferowanych zabiegów. To zupełnie inny rodzaj działalności niż „szarlataneria”, o której Pan mówi.
Eksperci wskazują, że medycyna komplementarna bardzo często jest de facto leczeniem alternatywnym. Czyli zastępującym np. prowadzenie wiodącej terapii onkologicznej – w konsensusie medycznym dającej najlepsze efekty terapeutyczne i rekomendowanej przez towarzystwa naukowe. A chyba nie o to w komplementarności terapii chodzi?
Podstawowym założeniem metod z zakresu medycyny komplementarnej jest stosowanie tych zabiegów w celu uzupełnienia lub wsparcia wiodącej terapii onkologicznej. Medycyna komplementarna nie powinna zatem być stosowana zamiast właściwego leczenia konwencjonalnego. To jednak nie oznacza, że należy zakazać z góry stosowania wszelkich terapii dodatkowych, a zwłaszcza takich, które są bezpieczne i potencjalnie skuteczne, zaś ich realizacja przebiega pod nadzorem lekarza.
Na marginesie proszę także zauważyć, że w klasyfikacji PKD 86.90D jest określona Działalność paramedyczna, czyli są podmioty gospodarcze, które świadczą tego rodzaju usługi,
Czy zdaniem Rzecznika Praw Pacjenta działalność tego typu także powinna zostać zakazana, mimo że prawodawca wyraźnie dopuszcza możliwość jej prowadzenia?
Podklasa ta obejmuje: – działalność paramedyczną prowadzoną w takich dziedzinach jak: irydologia, homeopatia, akupunktura, akupresura itp. Działalność ta może być prowadzona w placówkach medycznych, takich jak: przychodnie ogólne, specjalistyczne placówki medyczne inne niż szpitale, prywatne gabinety oraz w domu pacjenta. Działalność ta może być prowadzona także w obiektach zapewniających zakwaterowanie, ale innych niż szpitale[7].
[1] Stanowisko nr 2/21/VIII Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 12 marca 2021 r. w sprawie bezwartościowych lub szkodliwych metod leczenia w chorobach onkologicznych
[2] Treść interpelacji oraz udzielonej przez Ministerstwo Zdrowia odpowiedzi jest dostępna na stronie internetowej Sejmu RP pod adresem:
https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/interpelacja.xsp?documentId=4B03301A79A07868C12586E2004B62C1 (dostęp: 28.11.2023 r.).
[3] T.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1545 z późn. zm.
[4] Zob. baza danych prowadzona przez National Library of Medicine w Stanach Zjednoczonych https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
[5] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
[6] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 221 z późn. zm.).