W ramach współpracy Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców z Rzecznikiem Praw Obywatelskich, o której mowa w art. 1 ust. 2b ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 627), Rzecznik MŚP wystąpił do RPO dr hab. Marcin Wiącek, prof. UW o rozważenie podjęcia działań w zakresie zagadnienia umarzania składek na ubezpieczenie społeczne w związku z poniesionymi stratami materialnymi w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia, powodującego, że opłacanie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej.

Zgodnie z art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009, dalej: u.s.u.s.) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych wypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.

Przesłanki przedmiotowego umorzenia określone zostały w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. z 2003 r. Nr 141, poz. 1365). ZUS może zatem umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny w sytuacji:

1) gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;

2) poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;

3) przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Mając na uwadze powyższe, RPO skierował pismo do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej, wskazując, że rozporządzenie nie spełnia konstytucyjnego warunku jego wydania na podstawie upoważnienia ustawowego zawierającego wytyczne dotyczące treści aktu wykonawczego. Ustawodawca w treści upoważnienia nie zawarł bowiem wskazówek dotyczących materii przekazanej do uregulowania w rozporządzeniu. Posłużył się ogólnym i nieprecyzyjne sformułowaniem wskazującym, że wydając rozporządzenie minister powinien uwzględnić przesłanki uzasadniające umorzenie, biorąc pod uwagę ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia należności oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych.

Zdaniem RPO w rozporządzeniu sformułowano dodatkowe przesłanki umorzenia należności z tytułu składek, które nie zostały przewidziane w u.s.u.s. Powoduje to możliwość postawienia zarzutu niezgodności rozporządzenia z ustawą. Warunkiem legalności rozporządzenia jest wydanie tego aktu w oparciu o normę upoważniającą, która odpowiada standardowi określonemu przez art. 92 ust. 1 Konstytucji. Jeżeli zatem przepis upoważniający przez brak szczegółowych wytycznych dotyczących treści rozporządzenia jest wadliwy, to – automatycznie – rozporządzenie, dla którego ten przepis był podstawą, narusza art. 92 ust. 1 Konstytucji (por. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 kwietnia 2009 r., P 53/08).

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej w odpowiedzi do RPO wskazało, iż nie podziela poglądu o braku prawidłowych wytycznych w delegacji ustawowej zawartej w art. 28 ust. 3b ustawy systemowej. W opinii Ministerstwa przepis ten odpowiada standardom przewidzianym w art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz w Zasadach techniki prawodawczej, stanowiących załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. (Dz. U. z 2016 r. poz. 283).

Jednocześnie ministerstwo wskazało, że niezależnie od powyższego obecnie prowadzone są analizy w zakresie zmiany przepisów dotyczących umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Przy przygotowaniu projektu aktu prawnego regulującego warunki umarzania należności ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia, Ministerstwo weźmie pod uwagę treść wystąpienia Pana Rzecznika w tym zakresie.

Szerzej o interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich na wniosek Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców oraz stanowisku Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej można przeczytać w komunikacie Biura RPO pod adresem: https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-zus-skladki-naleznosci-umarzanie-mrips-odpowiedz.