Naczelny Sąd Administracyjny wydanymi w dniu 5 września 2024 r. wyrokami w sprawach o sygn. akt II GSK 671/21, II GSK 677/21, II GSK 724/21, II GSK 740/21, II GSK 1280/21 uchylił wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie oraz decyzje dyrektora izby administracji skarbowej nakładające na przedsiębiorcę wysokich kar pieniężnych za niedopełnienie obowiązków wynikających z ustawy o systemie monitorowania drogowego i kolejowego przewozu towarów oraz obrotu paliwami opałowymi (dalej: ustawa SENT).
Przedsiębiorca wniósł o objęcie go ochroną przez Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców w pięciu postępowaniach w przedmiocie administracyjnych kar pieniężnych nałożonych za nieprawidłowości w zgłoszeniach SENT. Stan sprawy przedstawiał się następująco: funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej przeprowadzili kontrolę samochodu ciężarowego przewożącego olej napędowy do pięciu odbiorców, objętego odrębnymi zgłoszeniami SENT, pod kątem zgodności danych zawartych w zgłoszeniach ze stanem rzeczywistym. W trakcie kontroli kierowca okazał zgłoszenia SENT, w których w polu „Informacje o towarze” jako rodzaj dokumentu przewozowego wpisano „Inny”, natomiast jako numer dokumentu przewozowego wpisano: „numer dokumentu magazynowego”. Kontrolujący stwierdzili, że dokument WZ nie stanowił dokumentu przewozu zrealizowanego na podstawie zarejestrowanych w systemie SENT zgłoszeń.
W związku ze stwierdzeniem nieprawidłowości naczelnik urzędu celno–skarbowego wydał pięć decyzji, nakładając na przewoźnika administracyjne kary pieniężne. Powyższe decyzje zostały utrzymane w mocy przez dyrektora izby administracji skarbowej, zaś WSA w Rzeszowie oddalił złożone przez Przedsiębiorcę skargi.
Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wstąpił do toczących się przed Naczelnym Sądem Administracyjnym postępowań wszczętych skargami kasacyjnymi Przedsiębiorcy. Rzecznik wskazał, iż w przedmiotowych sprawach powinien znajdować zastosowanie art. 165b § 1 Ordynacji podatkowej. Z treści tego przepisu wynika, że w sprawie, która była przedmiotem kontroli podatkowej, nie wszczyna się postępowania po upływie sześciu miesięcy od daty zakończenia kontroli podatkowej. Rzecznik podzielił zarzut skargi kasacyjnej odnośnie do dokonania przez organy zawężającej wykładni przesłanki interesu publicznego, określonej w art. 24 ust. 3 ustawy SENT.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał za uzasadniony zarzut naruszenia art. 24 ust. 3 ustawy o SENT poprzez jego błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie. W ocenie NSA kształtowane wskazanym przepisem kompetencje organu administracji zostały oparte na konstrukcji uznania administracyjnego, albowiem w warunkach nim określonych „organ może odstąpić od nałożenia kary pieniężnej”, zaś same dyrektywy korzystania z tak określonej kompetencji zostały opisane przy wykorzystaniu pojęć niedookreślonych i nieostrych – „przypadek uzasadniony”, „ważny interes przewoźnika”, „interes publiczny”- co prowadzi do wniosku, że na etapie stosowania powołanego przepisu pozostawiono organom „luz decyzyjny”. Zdaniem NSA przywołany przepis nie daje ani nie też nie tworzy podstaw, aby w odniesieniu do pojęć, którymi na jego gruncie operuje ustawodawca, na przykład ograniczać pojęcie “ważnego interesu przewoźnika” do sytuacji nadzwyczajnych czy też wyłącznie do jego kondycji finansowej (ekonomicznej). Nie oznacza to jednak, według NSA, że okoliczność tego rodzaju może być pomijana – podobnie jak i nie uzasadnia, aby użyte na jego gruncie pojęcie “interesu publicznego” rekonstruować przez pryzmat podejścia orzecznictwa sądowego do instytucji ustanowionych w art. 67a i art. 67b Ordynacji podatkowej.
Odnosząc się do ustalonego w sprawach stanu faktycznego, NSA zauważył, że z materiału dowodowego wynika, iż w toku kontroli nie stwierdzono niezgodności w zakresie odnoszącym się do ilości przewożonego towaru oraz jego odbiorców, a więc niezgodności, które rzeczywiście utrudniałyby czy też wręcz niweczyłyby realizację celów ustawy SENT.
W ocenie NSA odstąpieniu od wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej nie sprzeciwia się interes publiczny rozpatrywany w relacji do celów ustawy SENT, których realizacja nie doznała istotnego uszczerbku. Na koniec NSA stwierdził, iż za odstąpieniem od nałożenia kar pieniężnych w tych sprawach przemawia również zasada proporcjonalności wynikająca
z art. 12 ustawy Prawo przedsiębiorców.
