Naczelny Sąd Administracyjny wyrokami z dnia 15 marca 2024 r. uchylił wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku oraz decyzje Samorządowego Kolegium Odwoławczego nakładające kary pieniężne za przekazanie po terminie sprawozdania kwartalnego (sygn. akt: III OSK 3507/21, III OSK 3508/21, III OSK 3509/21).

Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców wstąpił do trzech postępowań wszczętych skargami kasacyjnymi przedsiębiorcy przed NSA w sprawach nałożenia kar pieniężnych za przekazanie po terminie sprawozdania kwartalnego dotyczącego opróżniania zbiorników bezodpływowych i nieczystości ciekłych. Kary zostały nałożone za kwartały, w których przedsiębiorca  nie miał podpisanej umowy z gminą i faktycznie nie prowadził działalności w tym zakresie. Przedmiotem sporu było to, czy za okres ten przedsiębiorca miał obowiązek złożenia tzw. sprawozdań zerowych.

W postępowaniu przed NSA Rzecznik prezentował pogląd, iż obowiązek składania sprawozdań kwartalnych ciąży na podmiotach prowadzących działalność, a nie tylko posiadających uprawnienie do prowadzenia takiej działalności. Zdaniem Rzecznika administracyjną karę pieniężną za niezłożenie sprawozdania w terminie można nałożyć wyłącznie na podmiot realnie wykonujący wskazaną wyżej działalność, który nie wywiązał się z określonego w ustawie obowiązku złożenia sprawozdania w ustawowym terminie. Takie stanowisko wynika z literalnego brzmienia przepisów ustawy o utrzymaniu czystości
i porządku w gminach.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z dnia 15 marca 2024 r. wskazał, iż regulacje dotyczące kar pieniężnych z tytułu deliktów administracyjnych spełniają funkcję karnoadministracyjną. W tej sytuacji ich wykładnia powinna rozstrzygać wątpliwości na korzyść strony. Przepisy prawa statuujące kary pieniężne powinny być wykładane ściśle
i z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych. NSA wskazał, że w praworządnym (art. 7 Konstytucji RP) i demokratycznym państwie prawnym (art. 2 Konstytucji RP) nałożenie na stronę obowiązku może nastąpić tylko na podstawie przepisu powszechnie obowiązującego. Zdaniem NSA obowiązku obciążającego stronę nie można domniemywać, ponieważ godzi to w bezpieczeństwo obrotu prawnego. Strony nie można obciążać sankcją za niedopełnienie domniemywanego obowiązku. Z uwagi na powyższe NSA uznał, że w obecnym stanie prawnym nie istnieje zagrożony administracyjną karą pieniężną obowiązek złożenia sprawozdania zerowego oraz że brak jest podstaw prawnych, żeby ten obowiązek domniemywać, jak i żeby tego rodzaju obowiązek nakładać na podmiot
w drodze niedopuszczalnej w prawie administracyjnym analogii.